Powstanie Warszawskie wybuchło 1 sierpnia 1944 roku. Był to zryw niepodległościowy w okupowanej przez hitlerowców Warszawie podczas II wojny światowej. Żołnierze Rejonu VI („Helenów”) otrzymali zadanie opanowania Pruszkowa wraz z okolicznymi miejscowościami, zabezpieczając jednocześnie dostęp do Warszawy od strony zachodniej i północno-zachodniej.
Od 23 lipca 1944 roku zaczęła się ewakuacja niemieckiej administracji wraz z jednostkami tyłowymi armii niemieckiej. Ucieczkę tę przerwało przybycie pod koniec lipca elitarnej dywizji Spadochronowo-Pancernej Hermann Göring z frontu włoskiego. Żołnierze tej jednostki wraz z pojazdami i sprzętem rozlokowali się w budynkach i na placach Pruszkowa. W tym czasie w oddziałach konspiracyjnych trwało pogotowie bojowe. Dowódca pułku „Helenów” mjr Edmund Krzywda-Rzewuski „Paweł” ustalił termin godziny „W” dla Pruszkowa na 1 sierpnia na godzinę 21.00.
Pierwszą akcję bojową przeprowadził pluton Wojskowej Służby Ochrony Powstania „Nenufar” ppor. Stefana Kwiatkowskiego „Zabłockiego” grupujący pracowników elektrowni. Grupa licząca około 30 osób uzbrojona była w pistolet maszynowy, 6 sztuk broni krótkiej i kilka ręcznych granatów. O godzinie 19.00 z zaskoczenia zajęto wytwórnię oraz wartownię. Dzięki temu uzbrojenie plutonu zwiększyło się o jeden karabin maszynowy i kilka karabinów, a jeńcy zostali zamknięci w budce transformatora. O godz. 21.00 Niemcy pod osłoną samochodu pancernego odbili portiernię, a powstańcy pozbawieni łączności z pozostałymi oddziałami z Rejonu VI podjęli decyzję o wycofaniu się z elektrowni. Wraz z pracownikami na teren zakładu weszli niemieccy żołnierze. Aresztowano 5 osób, w tym Konrada Kurca „Jolanda”, który został rozstrzelany na rampie kolejowej koło młyna Lorentza. Po zakończeniu walk elektrownia została obsadzona przez 50 osobowy oddział „Własowców”.
W tym samym czasie na Ostoi gromadziły się główne oddziały zgrupowania pułku AK „Helenów”. Zaczęły się walki między Utratą a szpitalem na Wrzesinku. Pluton specjalny ppor. Tadeusza Nowickiego „Orlika” stoczył bój o kilka domów przy drodze w stronę Pęcic, wypierając stacjonujących tam żołnierzy niemieckich. Major „Paweł” rozkazał powrócić do domów żołnierzom nie posiadającym broni, a z resztą zgrupowania przeniósł się w Lasy Sękocińskie, gdzie miano oczekiwać na zrzuty uzbrojenia.
Pod Walendowem pruszkowski „oddział leśny” zdobył dwa wozy taborowe. Dowódca Rejonu VI podjął decyzję o ponownej konspiracji jednostki. Około 50 powstańców z 1. kompanii ppor. Bogdana Borkowskiego, 4. kompanii (z Magdalenki) por. Jerzego Małachowskiego „Nałęcza”, oraz plutonu specjalnego ppor. Tadeusza Nowickiego „Orlika” postanowiło walczyć dalej i stworzyło partyzancki oddział działający w lasach chlebowskich. Do sukcesu zgrupowania leśnego należy zlikwidowanie dowództwa pułku artylerii z Dywizji „Hermann Göring” w okolicach Paszkowa.
Kilkudniowe walki pruszkowskiego zgrupowania Rejonu VI (pułku AK „Helenów”), choć przy utrudnionej mobilizacji i braku uzbrojenia, odniosły sukcesy takie, jak opanowanie pruszkowskiej elektrowni, rozbicie sztabu artylerii niemieckiej, czy powrót żołnierzy do ponownej konspiracji.
Powstanie warszawskie zakończyło się klęską 5 października 1944 roku. W wyniku powstania cała ludność stolicy została wypędzona, a miasto niemalże zrównane z ziemią. Większość ocalałych trafiła do obozu przejściowego, który Niemcy zorganizowali na terenie Zakładów Naprawczych Taboru Kolejowego w Pruszkowie. Ten wątek poruszymy w oddzielnym artykule.
Jacek Dobrosz
Źródło fot.: meteor2017.bikestats.pl / Pomnik przy Elektrociepłowni upamiętniający akcję „Nenufaru”
[facebook_like_button]
